PODRÓŻE SZWECJA

Koło podbiegunowe

Umowna linia przebiegająca mniej więcej wzdłuż równoleżnika na 66o 33` szerokości geograficznej. Na północ od niej słońce przynajmniej raz w roku nie wschodzi i raz - nie zachodzi.

Zorza polarna

(Aurora Borealis) Zmienna barwna poświata, widoczna zimą w północnej Skandynawii. Jej powstawanie ma związek z procesami elektrycznymi w atmosferze. Trzeba mieć sporo szczęścia, żeby zobaczyć naprawdę efektowną.

Północ

Góry rozciągające się na północy Szwecji stanowią część Kaledonidów, których pozostałości występują też w innych częściach Europy, położonych bardziej na południu, głównie w Szkocji i Irlandii. Najwyższe szczyty Gór Skandynawskich, ukształtowanych ponad 400 milionów lat temu, wznoszą się na północno-zachodnich krańcach kraju; są to Kebnekaise i Sarek, o wysokości ponad 2000 m n.p.m. Stare lasy sosnowe, świerkowe i brzozowe porastają ponad 1000-kilometrowy pas, dając schronienie niezliczonym ptakom, takim jak orzeł złoty, zakładający gniazda wyłącznie na starych, mniej więcej 350-letnich drzewach. Na wysokości około 800 m n.p.m. lasy zanikają, a na ich miejsce pojawiają się nagie, ostre skały lub wrzosowiska, nierzadko pokryte dzikimi storczykami. W tych dzikich, górskich ostępach gnieżdżą się nie tylko orły, również śnieguły, siewki złote i sowy śnieżne. Z kolei lasy dają schronienie m.in. pardwom i podróżniczkom.

Środkowa Szwecja

Najbardziej rozległe niziny zajmujące środkową część Szwecji, ciągną się od Bohuslan na zachodnim wybrzeżu po Uppland i Sodermanland na wschodzie. Dawne dno morskie, obecnie poprzedzielane stromymi łańcuchami skał, w wyniku wybuchów wulkanicznych zmieniło się w skaliste płaskowyże, takie jak Alleberg czy Kinekulle (kwitnąca góra) na zachód od Lidkoping. Kinekulle to jedno z najbardziej zróżnicowanych przyrodniczo miejsc w Szwecji, na którym występują lasy liściaste, rośliny zimozielone, łąki i pastwiska oraz pozbawione drzew wapienne równiny. Lokalna flora obfituje w pierwiosnki, obuwiki, dzikie wiśnie, a wczesnym latem w niezmiernie wonny czosnek.

Najwspanialsze, dziewicze lasy rozciągają się na obszarze należącym do parku narodowego Tiveden, około 50 km na północny wschód od Karlsborga, nieco na północ od jeziora Wetter (Vattern), jednego z dwóch ogromnych jezior tej części Szwecji. Drugie z jezior, Wener (Vanern), jest tak rozległe, że niektóre morskie ptaki, wśród nich kamuszniki, siwerniaki oraz rybitwy wielkodziobe, zakładają tam gniazda. Wędkarstwo jest w Szwecji niezwykle popularnym sportem, a jeziora Wener i Wetter każdego roku przyciągają tysiące pragnących popróbować szczęścia wędkarzy. Rokrocznie z jeziora Wener odławia się 1300 ton ryb, z czego osiemdziesiąt procent przypada na rybaków zawodowych. Swego czasu jezioro Wener zaliczano do akwenów, dających najwięcej łososia w Szwecji, ale wskutek budowy elektrowni wodnych doszło do zniszczenia tarlisk i jeszcze przed rokiem 1970 do wyginięcia łososi. Aby uzupełnić naturalną reprodukcję, zarybiono jeziora łososiami wyhodowanymi w wylęgarniach. Odłowy na razie są jednak niewielkie.

Niziny upstrzone są niezliczonymi oczkami jezior; gnieżdżą się na nich różne gatunki ptactwa bagiennego i migrującego. Kvismaren, w pobliżu Orebro, to rejon pełen jezior porośniętych trzciną, zamieszkany przez tysiące kaczek i gęsi. Warto też, zwłaszcza w marcu lub kwietniu, udać się nad jezioro Tysslingen, na zachód od Orebro. Gromadzi się tam wówczas około 2500 łabędzi krzykliwych. Jezioro Takern, nieco na wschód od Wetter, to jedno z najwspanialszych w Europie ptasich siedlisk. Podobnie jak Kvismaren, w XIX w. zostało ono w znacznym stopniu osuszone i obecnie średnia głębokość nie przekracza jednego metra.

Gnieździ się tam około 250 gatunków ptaków, zimą dominują ogromne stada gęsi. Najsłynniejszym nizinnym jeziorem Szwecji jest jednak Hornborgasjon, zamieszkiwane przez 120 gatunków ptaków bagiennych. Rokrocznie w kwietniu tysiące żurawi na krótko przysiada na polach ziemniaczanych ciągnących się na południe od jeziora, w drodze na północne bagniska.

Południe

Najbardziej na południe wysunięta część Szwecji, rejon najgęściej zaludniony i najbardziej uprzemysłowiony, to pod względem geograficznym mieszanina wyżyn (na północy), lasów, jezior i rolniczo wykorzystywanych nizin. W południowo-wschodniej części kraju gęsto zalesiona wyżyna Smaland od XVII w. dostarcza drewna opałowego dla potrzeb hut szkła. Bardziej ku południu, gdzie wyżyny ustępują miejsca lekko pofalowanemu krajobrazowi oraz polom makowym, rzepakowym i pastwiskom, rozciąga się Skania, piękna zwłaszcza latem. Ta rolnicza prowincja uchodzi za monotonną krajobrazowo, głównie w swej południowo-zachodniej części. Poza tym są tam gęste iglaste lasy, dramatyczne widokowo wybrzeże oraz bujne brzeziny, niezwykle piękne w pierwszych tygodniach maja. Najciekawsze formacje skalne na terenie Skanii - wyrastające z morza kominy z czerwonej skały - znajdują się w Hovs Hallar, na północnym wybrzeżu półwyspu Bjare.

We wschodniej części Skanii, w parku narodowym Stenshuvud skaliste, nabrzeżne pagórki otoczone są grabowymi i olchowymi lasami oraz grzęzawiskami porośniętymi jałowcem. Rejon ten zamieszkują rzadko spotykane w Szwecji gady, takie jak rzekotki drzewne, jaszczurki zwinki oraz popielice.

Wyspy

Dwie największe wyspy Szwecji, Gotlandia i Olandia, leżące na Morzu Bałtyckim na wschód od stałego lądu, od wieków pasjonowały botaników i geologów. Kiedy w połowie XVIII w. Linneusz po raz pierwszy przybył na Olandię, zanotował w swym dzienniku, że teren "ma całkowicie odmienny charakter" od reszty Szwecji. I rzeczywiście, wapienny płaskowyż wyspy, znany jako "alvar", jest na warunki szwedzkie unikatem.

Stora Alvaret (Wielka Nizina Wapienna), w południowej części Olandii to rozległe wrzosowisko na ciężkiej glebie, mieniące się latem wielobarwnymi roślinami. Można się tu natknąć na tak rzadkie kwiaty, jak posłonek pospolity, nerkowata wyka czy modra stokrotka. Na Olandii żyje też wiele różnych gatunków ptaków. Gęś olandzka, jeden z najstarszych udomowionych szwedzkich ptaków, po raz pierwszy została wyhodowana właśnie tam, ze skrzyżowania z dziką gęsią. Największy lokalny rezerwat przyrody, Ottenby, w południowej części wyspy, szczyci się złotymi wilgami oraz danielami, które niegdyś stanowiły cel królewskich polowań.

Gotlandia jest krajobrazowo bardziej dramatyczna, głównie dzięki wyrastającym z morza skalnym kominom, pozostałości dawnych raf koralowych. Niczym skaliste duchy wyrastają one z morza wokół całego nabrzeża. Gotlandię cechuje bujna flora; doliczono się tam przynajmniej trzydziestu pięciu gatunków storczyków. Na wyspie można również zobaczyć gdzieniegdzie owce gotlandzkie, starą i obecnie już rzadką rasę, charakteryzującą się ciemnym, skudlonym futrem oraz potężnymi, zakrzywionymi rogami. Podczas pobytu na Gotlandii warto również popłynąć promem na wyspę Stora Karlso, na której gnieżdżą się nurzyki i alki.

Ssaki Szwecji

Najczęściej spotykanym zwierzęciem Szwecji jest renifer, niemal wszędzie można się natknąć na ostrzegawcze znaki "Uwaga przechodzące renifery" Kolizja zwierzęcia z samochodem kończy się całkowitym zniszczeniem najczęściej pojazdu. W ciągu roku renifery można spotkać nie tylko na zboczach wzgórz, ale również w zalesionych dolinach i na nizinach.
Jelenie, sarny, a także łosie najłatwiej można zobaczyć na płaskowyżu Halleberg, na południe od Vanersborg w Vastergotland. Halleberg, królewski teren łowiecki 1870 r., zamieszkuje zimą ok. 140, zaś latem 200 łosi. Najlepsze pory do obserwacji łosi i jeleni (około 70 jeleni i 1000 saren) to świt i zmierzch, kiedy to zwierzęta w poszukiwaniu pożywienia wychodzą na otwartą przestrzeń. Inne zwierzęta często występujące w tym rejonie Szwecji to leśne zające i borsuki, oraz rysie, jedyne dzikie koty żyjące na terenie kraju.

Szwedzkie wilki zostały prawie całkowicie wybite. Jedynie kilka sztuk żyje na dalekiej północy, gdzie można też spotkać arktyczne lisy, które przystosowały się do niskiej temperatury, spadającej chwilami do -70 stopni Celsjusza. Chociaż jeszcze na początku tego wieku w Szwecji żyły ogromne ilości zwierząt, ich ilość zmniejszyła się drastycznie wskutek polowań i zapotrzebowania na kosztowne futra. Rosomaki, mimo objęcia ich całkowitą ochroną w 1969 r., są bliskie wyginięcia, pozostało ich tylko ok. 150 sztuk, głównie na dalekiej północy. Niedźwiedzie, choć rzadko spotykane, nadal żyją w najbardziej na północ wysuniętych krańcach kraju.

W Nordens Ark, w pobliżu Lysekil na wybrzeżu Bohuslan, można zobaczyć z bliska zagrożone gatunki z terenu Szwecji oraz innych części świata. W tym parku hodowlanym żyją nie tylko wilki, rosomaki i rysie, ale również pandy, koniki Przewalskiego i lamparty z Himalajów.

Przyroda

Krajobraz Szwecji zawdzięcza swój obecny wygląd ostatniej epoce lodowcowej, w trakcie której olbrzymi lodowiec zalegał na całym terenie przez 80 000 lat, by ostatecznie stopnieć 9000 lat temu. Masy przesuwającego się lodu nadały łańcuchom górskim ich obecny kształt, ślady tego procesu są dziś szczególnie dobrze widoczne na przykładzie górskich dolin, takich jak choćby Lapporten, niedaleko od Abisko na dalekiej północy, przypominających swym kształtem literę U. Topniejący lodowiec unosił masy ziemi, wskutek czego dawne linie nabrzeżne przemieściły się w głąb lądu. Zachowały się do dzisiaj jako ogromne, pokryte gruzem pola. Szwedzkie niziny powstały na skutek osadzania się dużych ilości mułu, pochodzącego z topniejącego lodowca.

Klimat

W Szwecji panuje klimat umiarkowany, na północy chłodny, podbiegunowy, na południu ciepły.